O
18 de maio de 1916 fundouse na Coruña a primeira das «Irmandades dos amigos da
Fala». Celebramos, pois, o centenario das Irmandades da Fala. Este movemento
non había ser só o comezo da reivindicación da lingua galega, senón tamén o
nacemento do moderno nacionalismo galego, quen, tan só dous anos despois,
celebraría en Lugo a súa primeira asemblea. No número 32 da revista Murguía,
que vén de saír, achegámonos ás principais chaves das Irmandades da Fala. Lembramos
tamén os seus principais protagonistas, como Lois Porteiro Garea, presidente da Irmandade da Fala de Compostela e estrela fugaz do galeguismo.
*
* *
A súa militancia anticaciquil achegouno ao agrarismo
de Acción Gallega, sendo electo concelleiro agrario na Corporación municipal
compostelá. Do mesmo xeito, en 1918 presentouse como candidato ás eleccións
xerais polo distrito de Celanova, aínda que non acadou ser elixido. Catedrático
de Dereito na Universidade de Santiago, foi un dos primeiros docentes en
impartir unha conferencia en galego no marco universitario (setembro de 1915).
Presidente da Irmandade da Fala de Santiago, foi un activo propagandista do
galeguismo, tanto na prensa como na tribuna. Cando en 1917 a Lliga Regionalista
de Catalunya organizou unha «Semana Galega», Porteiro Garea foi un dos
integrantes da delegación galeguista. Do mesmo xeito, foi un dos acompañantes
de Francesc Cambó durante a súa xira por Galiza.
O nacionalismo de Porteiro encadrábase dentro dos
presupostos rexeneradores da política española, coincidindo en moitas cousas
coas teses de Joaquín Costa. Xa que logo, demandaba para Galiza unha política
reformista e modernizadora, tanto nos aspectos políticos coma nos económicos.
Non obstante, a súa actuación viuse truncada polo temperán falecemento, que tivo
lugar o 27 de outubro de 1918. Un mes despois, os referentes das Irmandades da
Fala reunidos en Lugo declararíanse abertamente nacionalistas, mais Porteiro
Garea xa non puido participar. Mala morte!
* * *
A Nosa Terra, números 130-31, 5 de novembro de 1920, p. 10.
Fai dous anos que a morte ˗¡mala morte!˗ nos levou a
Lois Porteiro. Lembrámolo oxe c’o mesmo amore de sempre. Ten a toda hora o
agarimo do noso recordo.“As verbas de un loitador” e as “Palabras ós
emigrados” siguen sendo o evanxelio das Irmandades da Fala.Cada día que pasa, a figura do querido e malogrado
irmán que o mesmo na cátedra, que no folleto, na tribua e no xornal, dou
mostras d’un fondo talento, d’unha ampla cultura, d’un esprito esquisito e d’un
enxebrismo acceso sempre e sempre fecundo, faise mais grande e admirabel. Lois Porteiro era un verdadeiro apóstolo. Nas
páxinas que a posteridade consagre ó lumioso movimento nazonalista galego actual,
o nome e feitos d’este ilustre leader que tan mozo aínda comeu a terra, haberán
de ter un capítolo de xusticia.«Nós ˗dixo moitas veces aquel notabre e inesquecente
semeador d’inquedanzas˗ nós, os irmáns da Fala, sómol-os enciclopedistas da
causa da libertade galega no seu período prerevolucionario». Porteiro, preocupábase pol-o porvir da raza celta,
inquedáballe os seus xeitos, e pol-o mesmo, oxe de vivire, ollaría con nosco
cheo de simpatía garimosa o espertar d’Irlanda, a irmá heroica e subrime. Porteiro foi un loitador rexo e baril a quen pillou
a morte ˗¡mala morte!˗ no médeo do combate. A bandeira que el erguía tremelante
é a mesma que nos axunta a nosoutros. O esprito de Lois Porteiro vive con
nosco.
Murguía, Revista Galega de Historia, nº 32, xullo-decembro 2015, pp. 131-133 (fragmento)