Un só val, un só concello

A división de Galiza en provincias (1833) e a posterior instalación dos concellos (1835) foi resultado da centralización patrocinada polo liberalismo español. Temos que ter presente que a cuestión municipal foi chave durante toda a historia da España contemporánea: absolutistas, liberais, moderados, progresistas, etc. sabían perfectamente que quen dominase os concellos controlaría tamén o poder central do Estado. De aí que durante todo o século XIX houbo unha continua loita por ocupar os concellos, e non está demais lembrarmos que en Abril de 1931 a monarquía española caeu após unhas eleccións municipais. Aínda hoxe o control das entidades locais continua a ser chave para a consolidación das máis altas institucións. Podemos dicir, desta maneira, que a división da provincia de Lugo en concellos, e en xeral de todas as provincias, foi consecuencia do centralismo do Estado liberal español, que de ningunha maneira tivo en conta as peculiaridades específicas do territorio galego.

Foi así que unha comunidade natural perfectamente integrada como a que forma o Val do río Ouro, foi dividida arbitrariamente en dous concellos. As posteriores reformas da división municipal non corrixiron este erro, de maneira que a ruptura en dous concellos permanece até hoxe. Calquera persoa que coñeza minimamente o territorio de que estamos a falar, sabe que as 19 parroquias deste Val forman un conxunto plenamente integrado, unha comunidade natural de intereses sociais e económicos. Chega con aproximarse ás vellas terras do rio Ouro para comprendermos que os seus habitantes funcionan como se dunha só entidade se tratase, superando amplamente unha división que lles foi imposta por un centralismo opresor e ignorante. Talvez a mellor proba do que comentamos foi ofrecida polos nosos emigrantes. En efecto, tanto na Arxentina como en Cuba xuntáronse en sociedades que agrupaban os naturais do Valadouro e Alfoz conxuntamente e sen se facer ningún tipo de diferenzas entre os dous concellos. Velaí as fachadas das escolas patrocinadas por estes emigrantes para o demostrar. Todas locen orgullosamente o nome de Hijos del Valle del Oro para demostrar que nin para eles, nin para os seus coetáneos, nin para os veciños e veciñas de hoxe hai unha división do Val. Ao dito, débese engadir a existencia de organizacións políticas, económicas e culturais que abranguen os dous concellos, símbolo de que na vida cotiá hai unha plena integración do Val.

Seguindo os argumentos expostos, no ano 1995 creouse a Asemblea Local do BNG no Valadouro-Alfoz, tendo como un dos seus principais obxectivos a fusión de ambos concellos. O descenso de poboación que afecta toda a Galiza é tamén un dos problemas destes municipios. Coa perda de poboación minguan os recursos económicos de que dispón cada concello para emprestar servizos aos cidadáns. Tamén habería que falar dunha escasa racionalidade na prestación deses servizos, porque non parece moi razoábel que para unha poboación que non chega aos 5.000 habitantes haxa dúas casas da cultura, dúas piscinas, dúas de todo. Non sería máis acaído ter unha boa piscina cuberta e climatizada? É só un exemplo. A mancomunidade dos dous concellos non se ten mostrado como a solución para atinxir un notábel desenvolvemento económico. A fusión de ambas entidades municipais preséntase como unha forma de atallar a perda de recursos provocada pola caída da poboación. Ao mesmo tempo a unificación suporía unha clara racionalización económica, evitando así unha duplicación na dotación de infra-estruturas, claramente innecesaria na situación actual do Val. Este debe ser o principal sentido da fusión de ambos municipios: o progreso e o desenvolvemento económico. Pouco a pouco, o debate verbo da necesidade da unidade dos dous concellos foise facendo cada vez maior, tanto entre as organizacións sociais como entre os propios cidadáns. Soamente dúas cuestións fan pór en perigo a necesaria fusión do Valadouro e Alfoz. Por un lado, un localismo estéril que hogano, afortunadamente, non existe. Por outro lado, os intereses políticos dos alcaldes empoleirados no poder, que non negan a necesidade de chegar á fusión, mais deixándoa sempre para un futuro indefinido. É evidente que para eles é moito mais fácil continuar a manter a pequena cota de poder co que contan do que pór en perigo os seus cacicatos persoais.

Post scriptum: o Val do río Ouro non pode darse ao luxo de continuar a esmorecer vital e economicamente mentres que os responsábeis políticos non fan nada por evitalo. Urxe, pois, a necesidade de avanzarmos cara a unión dos dous concellos. Con esta medida estaríamos a solucionar os erros do centralismo español e, o que é mais importante, pondo as bases para un desenvolvemento económico e social do Valadouro e de Alfoz. É responsabilidade de todos e de todas conseguilo.

Vontade de nación

Nestes días estou lendo o libro de conversas entre Xosé Luís Barreiro Rivas e Anxo Quintana. Gosto especialmente deste tipo de libros, teñen a frescura da inmediatez, a intensidade do diálogo e da conversa amábel. Claro, hei de recoñecelo, a simpatía que sinto por Anxo Quintana fixo que me faltase tempo para facerme cun exemplar do libro; grazas á dilixencia e ao cariño da miña Musa non tiven que agardar moito. No entanto, e aínda sen rematar o libro, non podo deixar de comentarvos unhas frases que me impresionaron, non de Quintana, senón de Xosé Luís Barreiro, son as seguintes: “Galiza é cada vez menos unha herdanza, e cada vez máis unha tarefa comprometida desde a profesión democrática. A nosa condición nacional é cada vez menos unha necesidade histórica, e cada vez máis unha continxencia posíbel”. Penso que nestas palabras está o cerne do novo nacionalismo galego que Quintana teima en levar ao BNG. Hogano, o nacionalismo non pode basearse nun pasado celta remoto, nin pode seguir reivindicando a figuras como a Pardo de Cela. A nación galega é froito da vontade dos cidadáns e cidadás que a compoñen. Si, hai unha lingua, unha cultura, unha terra, uns feitos diferenciais, pero por si sós non constitúen a nación galega; estes signos de identidade teñen que ser activados, ten que existir unha vontade nacional. O traballo dos nacionalistas galegos é axudar a contruír esa vontade nacional. E como se constrúe esa vontade de nación? Pois exercendo un labor político que leve aos cidadáns e cidadás a confiar no nacionalismo galego, a confiar no BNG. Galiza é unha tarefa común que facemos entre todos e todas. Uns parágrafos máis adiante, Anxo Quintana afirma: “Porque só na medida en que sexamos capaces de crear benestar teremos futuro”. A nación galega constrúese cunha xestión eficaz, dando respostas aos problemas que afectan á nosa sociedade. Por iso Quintana afirma a cotío que máis autogoberno é máis benestar. Sempre tendo en conta que, como dicía Castelao, Galiza ten que ser unha célula de universalidade, é dicir, debemos contruír unha Galiza mellor para un mundo máis xusto e solidario. Isto é o que significa para min ser nacionalista galego.

Post scriptum: nese camiño de construírmos a nosa nación, o vindeiro 1 de marzo de 2009 temos que pór unha nova pedra nesta casa común e plural que é Galiza. Agardando que chegue esa data, deséxovos a todos o mellor para o vindeiro ano 2009.

Huber Matos

Hai uns días, falando con Esperanza Uz, a presidenta da sociedade El Valle de Oro da Habana, entereime de algo sorprendente. Resulta que un dos asociados de El Valle de Oro tiña agochada na casa unha parabólica, para poder ver canles estranxeiras, seica as cubanas son pouco plurais (por dicilo dun xeito delicado). Todo ía ben até que á filla deste señor escapáronselle na escola os detalles dun programa de televisión que comezaron a levantar sospeitas. O resultado: a policía presentouse na súa casa e levoulle a parabólica. Pero o peor non foi iso. O señor estivo nove meses en prisión. Si lestes ben, nove meses no cárcere por ter unha parabólica. Dentro do drama, o máis gracioso foi que mentres estivo en prisión dedicábase a arranxar radios e outros aparellos electrónicos (algúns dos seus propios carcereiros). Considero que o sistema político de Cuba é unha ditadura, un réxime no que non se respectan nin as liberdades fundamentais nin os dereitos humanos. O curioso é que todo este caso lembroume a Huber Matos. Matos foi un dos comandantes da Revolución cubana que en 1959 derrocou a ditadura de Batista. Pouco despois do triunfo da Revolución, Matos opúxose ao devalar autoritario de Fidel Castro. Pagouno caro: vinte anos de prisión, non saíu do cárcere até 1979, tendo despois que marchar ao exilio. Matos é hoxe o secretario xeral da organización Cuba Independiente y Democrática. Admiro a Huber Matos porque foi quen de deixalo todo para loitar contra a ditadura que oprimía o seu país. Mais, admíroo sobre todo porque nun momento decisivo tivo que arriscalo todo para oporse a outra ditadura que estaba a piques de comezar. Xa vedes que o camiño da heterodoxia non é o máis recomendábel, pero si é o vieiro máis ético e digno. Louvados sexan os disidentes.

Post scriptum: Matos deixou testemuño da súa vida. En 2002 publicou o libro Cómo llegó la noche, un relato das súas experiencias que recomendo vivamente. É emocionante a descrición da súa actuación na guerrilla, e as narracións do seu paso polas cadeas de Fidel Castro son durísimas. En definitiva, unha boa lectura contra as tentacións autoritarias.

O voto da emigración

Achéganse as eleccions ao Parlamento galego e, unha vez máis, o tema do voto emigrante volve estar na primeira liña do debate político. É curioso, a importancia, pola cantidade, do voto dos emigrantes galegos fixo xurdir un novo tipo de emigración. Nas vésperas da campaña electoral, os políticos galegos desprázanse para gañaren as Américas: os nosos avós ían na procura de cartiños, para un futuro mellor; os nosos políticos van na procura de votos, tamén para un futuro mellor. Xa vedes, Hegel escribiu que a Historia, cando se repite, primeiro faino como drama e despois como farsa. E iso é o voto emigrante. Unha farsa. Un escándalo. Unha fraude. E parecía que desta volta todo ía ser diferente. Os tres principais partidos políticos de Galiza puxéronse de acordo no Parlamento para realizar unha reforma profunda do voto emigrante. Esta reforma pasaba, sobre todo, porque os emigrantes votaran como votamos o resto dos galegos, é dicir, en urna. Si, si, que felices estabamos todos. Cando o tema chegou ao Congreso dos Deputados, ao PSOE como que xa non lle corría tanta présa. Sabido é que os emigrantes galegos votan ao partido do poder: antes votaban ao PP e agora votarán ao PSOE. E os adoradores de ZP non queren perder un galano tan saboroso como é o voto emigrante, saben que en Galiza pode chegar a ser determinante. Puxeron a súa cobiza política por riba da moral e da ética. E hai que dicilo ben alto, o voto emigrante, tal e como está na actualidade, é unha gran fraude. Non só porque en moitos casos votan os mortos, senón tamén porque non se garante o segredo do sufraxio. Os nosos emigrantes teñen que poder votar como votan o resto dos galegos: nunha urna, nun colexio electoral acondicionado para tal fin, en consulados e embaixadas. Non facelo así é unha fraude á democracia galega e unha tomadura de pelo aos emigrantes, empregados só como simples votos, e non como cidadáns con dereitos. O PSOE ten que explicar por que non favoreceu a reforma elecoral para que os nosos emigrantes votaran como é debido. Púidolles máis a cobiza que os valores democráticos.

Post scriptum: é comprensíbel que os emigrantes conten para votar pero non sexan contabilizados á hora de repartir escanos? Se contaramos o número dos votos da emigración Galiza tería catro ou cinco escanos máis no Congreso dos Deputados. Por que non interesa isto? Estamos diante dunha nova fraude? Hai temas para o debate, só falta que os grandes partidos antepoñan os valores democráticos ao seu beneficio propio. Antes o PP e agora o PSOE están vulnerando as regras máis elementais da democracia ao se aproveitaren impunemente do voto da emigración. Algún día terá que lles pasar factura.

Primeira Asemblea Nacionalista

O 17 de novembro de 1918 daba comezo, na cidade de Lugo, a primeira Asemblea Nacionalista. Van aló, xa que logo, noventa anos. Nove décadas de nacionalismo galego. Xuntáronse en Lugo os representantes de todas as Irmandades da Fala do país. O movemento das Irmandades, que ten a súa orixe en 1916, representaba un verdadeiro rexurdir da nosa lingua propia, sobre todo no que toca á súa normalización social. Nun histórico manifesto, publicado tras a celebración da Asemblea, os homes das Irmandades proclamaban: declarámonos de hoxe e para sempre nacionalistas galegos. O rexionalismo ficaba atrás e nacía un movemento que chega até os nosos días. Convén lembrar que o manifesto nacionalista de 1918 era un documento nidiamente democrático, que proclamaba ademais a igualdade de homes e mulleres. O nacionalismo galego nacía, pois, vencellado á democracia, aos valores liberais e progresistas, e así permanecerá ao longo da súa xa dilatada historia. Por estes días, a Deputación provincial de Lugo dedica unhas xornadas a conmemorar esta histórica data. Sen dúbida ten moito que ver isto co traballo do deputado de cultura, Antonio Veiga, o noso amigo Toñito. Eis un exemplo dunha institución posta ao servizo do país. É sabido que os nacionalistas nunca gostamos das deputacións; emporiso, mentres haxa que tragar con elas mellor é poñelas ao servizo de Galiza e non que sirvan de base ao entramado caciquil do PP. Parabéns, pois, para a Deputación provincial de Lugo por esta iniciativa. Nunca pensei que tería que escribir isto!

As (miñas) contas da leiteira

Ás veces teño a sensación de que vivimos nun mundo complexo, demasiado difícil de apreixar. Hai temas, como o da crise económica e financeira que nos está afectado, que escapan á comprensión do cidadán medio. Por esta razón eu non quixen falar dos problemas económicos neste blogue, principalmente porque carezo dos coñecementos necesarios para poder explicalos, pero tamén porque a complexidade do tema esgótame e afógame. É por todo o anterior que, cando vexo algo sinxelo, algo que non mudou cos anos, alégrome e sinto que hai cousas que seguen a ser simples, sen necesidade de grandes explicacións. Algo disto quero contarvos. Todas as mañás, cando vou coller o bus urbano para ir ao traballo, vexo na parada a unha señora velliña, coa cara chea de nobres engurras. Sempre co seu paniño na cabeza. Só con vela un pode imaxinar que traballou toda a súa vida, desde moi cativa. Pois ben, a señora leva nunha bolsa unhas leiteiras pequeniñas, onde seguramente vai o leite para algunhas familias ou, se cadra, para algún parente. Para ela a vida non mudou, segue vivindo na época en que as leiteiras ían levar o leite até Santiago. Eu penso: que lle importa a esta muller a globalización? Para ela todo é sinxelo e simple, coma sempre. A señora tráeme imaxes e recordos. Lembro a miña mai co leite acabado de muxir, aquel leite quentiño que tan ben sabía. Si, despois dixéronnos que era mellor ferver o leite, que podiamos coller unha enfermidade. Eu bebín aquel leite durante o tempo que tivemos vacas na casa e nunca nada tiven. Aquí estou, tan só atacado de melancolía. Eu envexo a rotina desta velliña, a súa felicidade cotián. Seguro que a boa da señora ha ter os seus problemas, coma todos. Pero vista desde fóra, e tendo en conta os sarillos desta sociedade presuntamente moderna, un non pode deixar de sentir un andazo de saudade. Remato, antes de que me acusedes de ser un Balbino, o protagonista de Memorias dun neno labrego.

Post scriptum: escribiu Gabriel García Márquez que a vida non é a que un viviu, senón a que lembra e, sobre todo, como a lembra. A min pode pasarme algo semellante: que as cousas non son as que son, senón como un imaxina que son. E gosto de que así sexa.

Partidos refugallo

Galiza é un país no que o cainismo político ten unha relevancia especial. Que quero dicir? Pois que para seguir saíndo nos xornais hai xente que está disposta a facer de todo: o ridículo principalmente. Un dos aspectos máis graciosos da fauna política galega son, en denominación propia, os partidos refugallo. Que é un partido refugallo? Pois é un chiringuito que monta unha persoa, ou grupo de persoas, cando marcha cabreado dos principais partidos do país, o PP e o PSOE, nomeadamente. Chámolles refugallo porque son organizacións ás que van parar os disidentes (por non dicir apestados) dos grandes partidos. Por esta razón é lóxico que sexa durante as eleccións municipais cando este tipo de partidos teñen o seu protagonismo, porque as súas siglas poden acoller aos que quedan fóra das candidaturas de PP e PSOE. Penso que no Valadouro tivemos un exemplo neste senso nas últimas eleccións locais. Ao longo de todos estes anos de autonomía houbo moitas siglas que responderon á denominación de partidos refugallo. Todos lembramos a Converxencia Nacionalista Galega (CNG) ou Democracia Galega (DG). Últimamente dous son os partidos que se disputan o premio ao mellor partido refugallo: Terra Galega (TEGA) e o Partido Galeguista (PG). Antes de continuar, debo dicir que é unha auténtica desgraza que políticos vergoñentos estean a empregar as siglas do Partido Galeguista de Castelao, de Bóveda, de Ánxel Casal, de Vítor Casas ou de Ramón Suárez Picallo. En fin, son cousas do cainismo político galego, do que falaba ao comezo. Coñecemos agora a nova de que TEGA e PG concorrerán xuntos ás vindeiras eleccións ao Parlamento galego. Como di o refrán: xuntouse a fame e as ganas de comer. Pero isto non é máis abraiante. Resulta que mesmo contactaron con UPyD en Galiza para tantealos. Claro, os superespañois pasaron deles como da peste. E como non ían pasar, despois de todo que ían facer xuntos partidos presuntamente galeguistas con outro que quere tirarlle competencias ao noso autogoberno. Xa sería o colmo do cainismo. Pero todo pode pasar. A política galega seguirá dando sorpresas. Xa veredes.