UN PAÍS NORMAL

Transcorridos cinco anos da súa publicación en castelán, aparece agora en galego o recoñecido libro de Miguel-Anxo Murado Outra idea de Galicia. Ao reseñar este libro, nas páxinas do Grial 179, atrevinme a solicitar unha versión galega desta obra. Non me refería tanto ao aspecto lingüístico, canto á necesidade de espallar un libro que obrigou aos galegos a pensar sobre si mesmos. Penso que ese foi un dos acertos do libro, que vén xustificar agora a súa publicación en galego. Non obstante, tampouco podemos desmerecer o feito de que unha empresa editorial como Random House Mondadori dea ao prelo o seu primeiro libro en galego, por aquilo de ir gañando espazos. A versión galega que agora recensionamos segue basicamente a edición castelá de 2008, corrixindo agora algúns erros menores que se tiñan introdución na primeira publicación do volume.

Un libro pensado para explicar Galiza aos non galegos rematou por ter éxito en Galiza, pois puxo de relevo que os galegos asumimos como propios moitos dos prexuízos e estereotipos que os de fóra crearon. Sinálao o autor ao explicar a versión galega: «Os clixés, os malentendidos e os prexuízos dos foráneos serviron así como unha metáfora dos prexuízos dos propios galegos respecto de si mesmos» (p. 11). E é que se algo pretende esta obra é desfacer os estereotipos que o tempo e, sobre todo, o descoñecemento foi sementando sobre Galiza e os galegos. Por iso Miguel-Anxo Murado vai facendo un repaso aos lugares comúns cos que Galiza e os galegos somos habitualmente descritos, póndoos en cuestión e achegando unha forma ben diferente de ver as cousas. Si hai que dicir, e por iso subliñamos a importancia da versión galega deste libro, que moitas desas visións foron asumidas como propias polos galegos, contribuíndo –consciente ou inconscientemente− a reforzalas.

A carta xeométrica de Galiza elaborada por Domingo Fontán convértese nun elemento recorrente en todo o libro, actuando ademais como elemento aglutinador da obra. En efecto, os dezasete anos que Fontán pasou percorrendo Galiza para elaborar a súa carta fan del o mellor compañeiro de viaxe para unha excursión ao xeito de ser dos galegos. E xa que falamos de percorrer o país, a forma particular de entender a súa paisaxe é quizais un dos máis relevantes estereotipos existentes sobre Galiza. Así, fala Murado da feminización da paisaxe galega, visión esta que acabaría por estenderse tamén ao carácter e á resolución dos seus habitantes: «Algúns autores teñen sinalado o proceso de “feminización” da imaxe de Galicia neste anos, e é certo que se representa en toda a cartelería da época sempre como unha muller, desde os anuncios de xabón ata os reclamos das navieiras (…) En artigos de prensa, libros de viaxes e conferencias da época, Galicia aparece adornada sempre cos mesmos trazos de dozura, pasividade, docilidade e pureza» (p. 45-46). E indo un pouco máis alá, ben poderiamos considerar esta achega á paisaxe galega como interesada, ou aínda mellor como política, pois esta apreciación de Galiza xustificaba a dominación centralista. Nesta mesma liña de análise teñen aparecido recentemente outra obras, a sinalar o libro da profesora Helena Miguélez, Galicia,A Sentimental Nation, que profundiza nesa visión interesada da feminización de Galiza.

Coido que outra idea que cómpre salientar deste libro é a posición de Galiza como país atlántico. É importante pois con ela podemos rachar outro dos grandes tópicos existentes: a idea de periferia e o isolacionismo. Galiza tivo desde momentos temperáns relacións comerciais e culturais con outros pobos atlánticos, que contribuíron non só a conformar a súa idiosincrasia, senón tamén a levar a influencia galega a outros lares. Isto, xunto co notábel papel da emigración na época contemporánea (tamén resaltada neste libro), vén botar por terra a imaxe do galego apegado á terra e incapaz de asumir nada do que procede do exterior.

En palabras de Murado outra característica importante a sinalar sería «…o silencio e a resignación son algo consubstancial aos galegos e á súa historia. Ese silencio é moitas veces silencio sobre si mesmos, e non poucas veces voluntario» (p. 27). O que se podería resumir nun posibilismo innato que afecta a todos os galegos. En efecto, pero non é un abstencionismo pasivo, senón todo o contrario: un afastamento consciente da política directa. Velaí a necesidade de procurar formas válidas de intermediación, o que estaría na orixe do caciquismo, outra das características coas que é adornada Galiza.

En resumo, neste libro debúllanse tanto os principais procesos históricos que conformaron Galiza, como os estereotipos que se lle foron poñendo á calor deses mesmos procesos. E logo de analizados e postos á luz do día, comprobamos como Galiza non é un país tan diferente doutros, coas súas propias dinámicas e circunstancias, pero que no están lonxe das desenvolvidas noutras nacións. Por que, no fin de contas, o feito diferencial de Galiza non está en ser un país normal?

Outra idea de Galicia

Miguel-Anxo Murado

Debate, 2013, 199 páxinas

Recensión publicada na revista Grial, nº 201, xaneiro-marzo de 2014, p. 78-79.