A CONSTITUCIÓN DE 1812 E O NACEMENTO DA PROVINCIA DE LUGO

A Constitución promulgada o 19 de marzo de 1812 supuxo unha profunda transformación no xeito de entender a política e a administración. Esta Constitución foi a obra máis importante das Cortes inauguradas en 1810. No contexto da crise institucional producida tras a invasión das tropas francesas, os deputados reunidos en Cádiz construíron un novo edificio político baseado na soberanía nacional. Atrás quedaban séculos de poder absoluto dos reis, o feudalismo ou institucións tan deostadas como a Inquisición. Non tardarían en chegar os cambios tamén a Lugo, na cidade promulgouse e xurouse a Constitución os días 6 e 7 de agosto de 1812.

A Constitución promulgada en Cádiz aparece, as máis das veces, case en exclusiva relacionada cos anos da guerra contra os franceses (1808-1814). Sen deixar de ser certo, debemos de lembrar que a Constitución de 1812 estivo tamén vixente noutras dúas ocasións. Durante o coñecido como Trienio Liberal (1820-1823), época na que, como veremos, máis afectou á organización do territorio. E, finalmente, a norma gaditana tamén estivo en vigor a partir de agosto de 1836, cando un pronunciamento a volveu rescatar, aínda que sería de xeito moi breve, pois case que decontado daría paso a unha nova Constitución: a de 1837. Deste xeito, o 28 de agosto de 1836, tiña lugar en Lugo unha nova cerimonia de acatamento da Constitución de 1812.

A arquitectura institucional deseñada pola Constitución de Cádiz tamén supuña unha nova organización do territorio. Como afectou esta nova orde a Galiza? E a Lugo? Quizais para entender mellor os cambios que levou á periferia a Constitución de 1812 hai que partir de cal era a situación precedente. Nos comezos do século XIX o territorio do que no futuro ía ser a provincia de Lugo atopábase parcelado en dúas provincias: Lugo e Mondoñedo. Debemos explicar, non obstante, que as antigas sete provincias galegas non eran equivalentes ás actuais provincias. Non tiñan unha entidade administrativa de seu, non contaban con organismos propios. Sería, precisamente, a Constitución de 1812 a que lle daría unha entidade administrativa á provincia.

E quen tiña o poder en Galiza antes da Constitución de 1812? Pois a máxima autoridade política era o Gobernador, nomeado directamente pola Coroa e con sede na Coruña. O Gobernador era tamén o Capitán Xeneral e o presidente da Audiencia do Reino, importante institución cuxas competencias ían máis alá do ámbito xudicial, sendo un organismo de control social e político. O poder local estaba constituído por unha complexa rede de xurisdicións, onde cada señor exercía, a un tempo, funcións políticas, xudiciais ou de facenda. Lugo e Mondoñedo tiñan nos seus respectivos bispos os principais señores xurisdicionais.

A promulgación da Constitución en 1812 revolucionou completamente a organización do territorio. Así, os lexisladores gaditanos crearon dúas institucións para o goberno das provincias. A primeira delas sería o denominado Xefe Político, nomeado directamente polo Goberno e que podemos considerar un antecedente inmediato do Gobernador Civil. A outra institución creada pola Constitución de 1812 foi a Deputación Provincial, que a diferenza do Xefe Político, sería electa por sufraxio nas mesmas provincias, aínda que a presidencia da mesma correspondería ao Xefe Político.

Agora ben, o nacemento destas institucións non quere dicir que Lugo contara desde o mesma promulgación da Constitución cun Xefe Político e cunha Deputación. Por que? Pois porque aínda quedaba por realizar unha nova división provincial, que racionalizara a complexa división da monarquía española. A mesma Constitución prevía, no seu artigo once, a necesidade unha nova estrutura provincial. Mestres esta división non se produciu, Galiza foi considerada como unha única provincia, contando cun Xefe Político e cunha Deputación Provincial única. Habería que agardar até a época do Trienio Liberal, concretamente ao ano 1822 para ver nacer a nova provincia de Lugo, contando naquel momento xa coa súa propia Corporación provincial.

Javier de Burgos (1778-1848)

A división provincial é atribuída en exclusiva ao granadino Javier de Burgos en 1833. Se ben é certo que foi este persoeiro, como ministro de Fomento, quen asinou o Real Decreto que estabelecía o mapa provincial que chegou aos nosos días, os traballos necesarios para proceder á división provincial realizáronse fundamentalmente durante a época do Trienio Liberal, e foi tamén nesta época cando se fixou unha división en catro provincias de Galiza, partición que non puido callar ao reinstaurarse o absolutismo en 1823. Foi, xa que logo, en outubro de 1833 cando se consolida definitivamente a provincia de Lugo e, dous anos despois, en 1835 cando se instala outra vez a Deputación Provincial que chega á actualidade. Tamén nese mesmo ano se faría unha primeira división da provincia en concellos, estrutura municipal que se mantería até o ano 1840.

A diferenza do que ocorreu con Mondoñedo, Lugo consolidou a súa posición como capital provincial, contando ademais agora cunhas institucións de seu. Así, de facermos caso ao inglés George Borrow, que visitou Lugo en 1837, a cidade tiña arredor de seis milleiros de habitantes. Vexamos, para rematar, a descrición (a verdade, pouco amábel) que Borrow facía do Lugo daquel momento:

“Está situado en lugar eminente defendido por antigas murallas. Non ten ningún edificio moi notábel e a mesma igrexa catedral é unha construción pouco significativa. No centro da cidade está a praza maior, un lugar alegre, sen cercar por esas opresivas e molestas construcións coas que os españois, tanto en tempos pretéritos como modernos, rodeaban as súas prazas. É singular dabondo que Lugo, actualmente un sitio de moi pouca importancia, tivera sido nunha época a capital de España; non obstante, tal ocorreu no tempo dos romanos, quen como foron xente non moi levada de caprichos sen dúbida que tiveron moi excelentes razóns para lle outorgar a súa preferencia á localidade”.