A
conmemoración no ano 2016 do centenario da fundación das Irmandades da Fala
xerou, como era de agardar, unha morea de publicacións. Ao seu carón, esta
celebración levou aparellada a organización de varias xornadas e congresos, que
no futuro han de facer xurdir, de seguro, novos volumes. Nun e noutro caso,
trátase de libros corais, que ofrecen unha ollada colectiva á significación das
Irmandades. Ora ben, de entre todas estas producións hai unha que destaca,
tanto pola súa amplitude e detallismo como por ser obra dun só investigador.
Trátase de A nosa Terra é nosa! A xeira
das Irmandades da Fala (1916-1931), obra do recoñecido especialista Emilio
Xosé Insua, quen tamén ofrece varios contributos nesoutros libros colectivos
dos que falabamos. As máis de setecentas páxinas do volume de Insua, editado
por Baía Edicións, son, en si mesmas, un perfecto exemplo do que significaron
as Irmandades da Fala. En efecto, nelas podemos apreciar un movemento que
superou amplamente a exclusiva reivindicación da lingua, para loitar tamén pola
economía, o progreso social e a cultura propia.
Emilio
Xosé Insua é un gran coñecedor da vida e da obra de Antón Villar Ponte
(1881-1936), feito que se deixa sentir ao longo das páxinas do libro que
comentamos. En efecto, a evolución biográfica de Villar Ponte e das propias
Irmandades da Fala confúndense, especialmente nas súas orixes. Non podemos
esquecer que xa en 1905 o xornalista de Viveiro propuxera a fundación dunha
«Liga de Amigos de Galicia», que finalmente non frutificou. Desde a súa inicial
militancia no republicanismo, o noso protagonista iría progresivamente tomando
conciencia dos problemas de Galiza. Neste senso, Insua sinala varios chanzos nesa
evolución, que á postre remataría coa fundación das Irmandades da Fala: a súa
estadía en Cuba (1908-1910), a marcha a Portugal como corresponsal de La Voz de Galicia (decembro de 1910 e
xaneiro de 1911) e, sobre todo, a súa
sección “Con letra del siete” (desde agosto de 1912) nas páxinas deste mesmo
xornal, onde “Antón Villar Ponte exercerá de comentarista de actualidade e
traerá aos puntos da súa pluma asuntos cuxo tratamento deixa igualmente
abesullar o evoluír do seu pensamento cara a unha neta definición galeguista”
(p. 46). Nestes momentos previos o traballo doutrinal de Villar Ponte tamén se
deixou sentir, coa publicación do folleto Nacionalismo
gallego. Nuestra afirmación regional (marzo 1916). Non obstante, tamén se
sinalan uns factores externos que favoreceron a creación das Irmandades: a
Primeira Guerra Mundial e o agromar das nacionalidades, o exemplo doutras
entidades análogas, caso de “Nostra Parla” ou o labor da revista Estudios Gallegos (febreiro de 1915 a
decembro de 1916), promovida por Aurelio Ribalta en Madrid. Non obstante, Insua
relativiza a influencia que a “Solidaridad Gallega” puido ter no xurdimento das
Irmandades, precisamente polo feito de que Villar Ponte foi un detractor desta
organización.
Fronte ao rexionalismo anterior, os integrantes das
Irmandades fan da lingua columna vertebral do seu movemento, sendo tamén a base
de todas as súas reivindicacións sociais e económicas. Xa que logo, estamos
diante da partida de nacemento do nacionalismo galego, cuxas características,
até a Ditadura de Primo de Rivera (1923), son sintetizadas polo autor deste
libro en tres trazos: en primeiro lugar, a difícil implantación, reducida a
núcleos intelectuais de localización urbana; en segundo lugar, uso constante do
idioma propio, non sen resistencias de antigos rexionalistas que irán quedando
polo camiño; e, en terceiro lugar, unha acusada pluralidade interna que se
proxectará de cara ao futuro, chegando mesmo aos tempos do Partido Galeguista.
A difusión do movemento irmandiño tivo tamén moito que ver co espallamento do
voceiro da Irmandade coruñesa, A Nosa
Terra, que vai vivir agora unha segunda xeira logo de ter sido creado en 1907
como altofalante da “Solidaridad Gallega”. No volume realízase unha minuciosa
análise deste medio, por unha parte desde a perspectiva da lingua e da
literatura e por outra parte nos aspectos sociais e políticos.
Fragmento da recensión publicada na revista Grial, nº 213, xaneiro-marzo de 2017, p. 110-113 (texto completo)
Emilio Xosé
Insua
A nosa Terra é nosa! A xeira das Irmandades da Fala
(1916-1931), A Coruña: Baía Edicións, 2016.
Ningún comentario:
Publicar un comentario