Hai
libros destinados a perdurar. Mesmo no ámbito da Historia, onde a sucesión de
novas investigacións remata pondo en cuestión os vellos estudos, hai obras que
manteñen a súa vixencia ao longo dos anos. Por poñer uns exemplos: O queixo e os vermes, do italiano Carlo
Ginzburg, libro publicado en 1976 e que remataría por se converter nun dos
fitos da microhistoria. A formación da
clase obreira en Inglaterra, de E.P. Thompson, obra clásica da
historiografía marxista que viu a luz en 1963. Pois ben, en Galiza non estamos
faltos deste tipo de obras, que marcaron un antes e un despois. As seguintes
liñas van dedicadas a unha delas: El
levantamiento de 1846 y el nacimiento del galleguismo, de Xosé Ramón
Barreiro Fernández (Ribeira, 1936), cuxo colofón indica que se rematou de
imprentar o 18 de abril de 1977, na desaparecida editora compostelá Pico Sacro.
A obra celebra, pois, o seu corenta cabodano. Co gallo deste aniversario
lembramos, e asemade homenaxeamos, un libro cuxas páxinas seguen en gran parte
aínda vixentes.
A
ninguén se lle escapa que o levantamento militar que estoupou en Lugo o 2 de
abril de 1846 foi algo máis que un simple pronunciamento, un dos moitos que
houbo ao longo do século XIX en España. O sistema político da Constitución de
1845 institucionalizou o exercicio do poder en exclusiva por parte do partido
Moderado. Xa que logo, imposibilitados de acceder ao poder por medios legais,
os progresistas, apoiados nos seus líderes militares, lanzáronse a unha campaña
de sublevacións para derrocar aos moderados no poder. Así pois, algo disto hai
no levantamento galego de 1846, pero a súa análise polo miúdo amósanos unha
maior complexidade. Tal foi o que realizou no seu día o profesor Barreiro
Fernández, quen se preguntou ao comezo do seu libro se foi un simple
pronunciamento, un levantamento ou, como o denominaron moitos dos seus
contemporáneos, unha revolución.
Se
ben é certo que nas reivindicacións dos pronunciados están as clásicas demandas
progresistas: aperturismo político, concellos populares, Milicia Nacional... Tamén
é verdade que neste movemento podemos atopar, por vez primeira, unha nidia
reivindicación de Galiza. E quen realizou esa reivindicación? Obviamente a
xeración provincialista que desde comezos da década de 1840 se viña xestando na
Compostela do momento. Tratábase de mozos universitarios que, arredor da
Academia Literaria, procederon a descubrir Galiza como unha entidade de seu,
cuns dereitos inalienábeis que tiñan que ser defendidos. Esa descuberta e
defensa de Galiza fíxose en xornais como El
Centinela de Galicia, El Iris de
Galicia, El Idólatra de Galicia, La Aurora de Galicia... Semellaba que
aqueles mozos, nos que destacaba a figura de Antolín Faraldo, acabasen de
descubrir Galiza como unha entidade política que defender.
Como
era típico do liberalismo español, a dirección política deste levantamento
correspondeu ás Xuntas, primeiro nas localidades e máis tarde, o 15 de abril de
1846, formaríase unha Xunta Central Galega, da que Antolín Faraldo sería o seu
secretario, clara mostra de que os mozos provincialistas estaban na primeira
liña do levantamento. Á pluma de Faraldo debemos o manifesto publicado pola
Xunta Central no seu xornal La Revolución.
Este texto ten dúas partes claramente diferenciadas, que corresponden ás dúas
almas do levantamento das que xa falamos. Por un lado, na primeira parte do
manifesto atopamos o catálogo de reivindicacións do partido Progresista. Por
outra lado, a segunda parte é a máis novidosa pois nela atopamos unha clara
reivindicación de Galiza no seu conxunto. Tal é así que podemos considerar este
texto como un dos documentos fundadores do galeguismo. No libro do profesor
Barreiro Fernández reprodúcese non só este manifesto, senón tamén os que
promulgaron as distintas Xuntas locais espalladas polo país. Paga a pena
reproducir algunhas liñas da proclama da Xunta Central galega, pois amosan ben
ás claras a fasquía provincialista do movemento:
“El pueblo
conquistará en esta revolución lo que le han arrebatado los cómicos de los
pronunciamientos: pan y derechos.
Galicia, arrastrando hasta aqui una existencia oprobiosa, convertida en una verdadera
colonia de la corte, va á levantarse de su humillación y abatimiento. Esta
Junta, amiga sincera del país, se consagrará constantemente á engrandecer el
antiguo reino de Galicia, dando provechosa direccion á los numerosos elementos
que atesora en su seno, levantando los cimientos de un porvenir de gloria. Para
conseguirlo se esforzará constantemente en fomentar intereses materiales,
crear costumbres públicas, abrir las
fuentes naturales de su riqueza, la agricultura y el comercio, y poner en
armonía con la época los hábitos y las ideas que dejó una sociedad decrépita
fundada sobre la ignorancia. Despertando el poderoso sentimiento del
provincialismo, y encaminando á un solo fin todos los talentos y todos los
esfuerzos, llegará a conquistar Galicia la influencia de que es merecedora, colocándose
en el alto lugar á que está llamado el antiguo reino de los Suevos”.
Atopámonos diante dun
programa claramente rexenerador para Galiza, cunha clara apelación ao pasado
histórico glorioso, base para fundamentar un presente de traballo e un futuro de
gloria. Nesa apelación á Historia, como base un programa político rexenerador,
Antolin Faraldo e os seus compañeiros provincialistas adiantáronse ao traballo
historiográfico que anos máis tarde desenvolverá con brillantez Manuel Murguía.
Non obstante, as esperanzas descritas nesta proclama axiña se ían ver
truncadas, pois as tropas sublevadas comandadas por Miguel Solís foron
derrotadas polas unidades enviadas polo goberno central. Cercados no mosteiro
de San Martiño Pinario en Compostela, a Solís e aos seus camaradas non lles
quedou outro remedio que a rendición. No seu traslado á Coruña para seren
sometidos a xuízo, estes militares foron axustizados na localidade de Carral.
Enganariámonos, non
obstante, se pensamos que o levantamento galego de 1846 non deixou un
importante pouso de cara ao futuro. En efecto, como sinalabamos nas liñas
anteriores, a xeración provincialista ao ser a primeira en levantar a bandeira
de Galiza había de ter unha influencia decisiva no futuro rexionalismo e no
nacionalismo do século XX. É máis, malia que a maioría dos militares fusilados
non eran galegos, os “Mártires de Carral”, como axiña serían coñecidos, converteríanse
nun lugar de memoria para o galeguismo. Tan só dez anos despois dos
acontecementos que acabamos de describir, os estudantes e os obreiros
composteláns xuntáronse nunha comida para conmemorar os acontecementos de 1846.
Foi o “Banquete de Conxo” un acto de afirmación democrática que demostrou que a
semente plantada por aqueles primeiros provincialistas seguía viva. A importancia
da xeración provincialista está no feito de que foron os primeiros, actuaron
como os pioneiros que ensinaron o camiño aos que habían de vir. Quizais foi
Manuel Murguía quen mellor os denominou, anos despois, ao falar dos Precursores.
E se importante foi a
xeración provincialista, non menos importante foi a monografía que a estudou en
1977 e que, en gran parte, aínda continúa vixente. Celebramos, pois, o corenta
aniversario do libro de Xosé Ramón Barreiro Fernández, desexándolle novos
lectores e lectoras que, seguro, han atopar un documentado estudo sobre o
levantamento galego de 1846.
El levantamiento de 1846 y el nacimiento del
galleguismo
Xosé Ramón Barreiro Fernández
Pico Sacro, Santiago de Compostela, 1977,
250 páxinas
Recensión publicada na revista Murguía, Revista Galega de Historia, núms. 35-36, xaneiro-decembro de 2017, p. 165-168. (ver)
Ningún comentario:
Publicar un comentario